Jurij Brězan

Biografija

Jurij Brězan narodźi so 9. junija 1916 we Worklečanskej chorowni († 12. März 2006 w Kamjencu, w chorowni Maltezow). Na wuswědčenju poroda je jeho přeněmčene mjeno Georg Bresan zapisane. Pozdźišo da sej swoje serbske mjeno na zakładźe zakonja wo zachowanju prawow serbskeje ludnosće z dnja 23. měrca 1948 hamtsce zapisać.

Jurij Brězan płaći jako wusahowacy serbski spisowaćel druheje połojcy 20. lětstotka. Ze swojimi twórbami, tež w němskej rěči spisane, twari serbskej literaturje móst k němskej literaturje. Předewšěm pisaše romany, powědki a dźěćace knihi. Jeho knihi přełožowachu so do 25 rěčow. Wot lěta 1927 wopytaše Budyski gymnazij (dźensa: Philipp Melanchthonowy gymnazij), wot kotrehož bu „ politiskeje njezrałosće dla“ 1936 relegowany. W Drježdźanach swoju maturu złožić, bu jemu zapowědźene. Po njewuspěšnych prócowanjach w Praze poradźi so Brězanej, w pólskim měsće Toruń na statnym gymnaziju, na kotrymž so němsce wuwučowaše, w meji 1938 swoju maturu złožić. W tutym času započa Březan, so na ilegalnym dźěle serbskeho spjećowanskeho hibanja wobdźělić. Za swoje zažne tworićelske pospyty wužiwaše tehdy tež pseudonym Dušan Šwik.

Po swojim nawróće do Łužicy bu swojeho politiskeho angažementa dla wospjet w Drjedźanach zajaty. Zdobom bu ze zakazom chłostany, we Łužicy přebywać. Z lěta 1942 do 1944 dyrbješe jako wojak Němskeho wójska słužić a přińdźe jako tajki do ameriskeje wójnskeje jatby. Po wójnskej jatbje nawróći so Brězan 1946 do Łužicy a skutkowaše tu hač do lěta 1948 jako młodźinski funkcionar Domowiny. Hišće w samsnym lěće bu wotrjadnik w Serbskim zarjedźe za kulturu a ludowe kubłanje Krajneho knježerstwa Sakskeje. W słužbnym stopjenju knježerstwoweho rady běše zamołwity za nowinarstwo, rozhłós a film. Socialistiskej zjednoćenej stronje Němskeje (SED) přistupi Jurij Brězan w lěće 1946. Wot lěta 1949 skutkowaše jako swobodny spisowaćel. W lěće 1964 stanje so z čłonom Němskeho PEN-centruma wuchod a zapad. Z čłonom Akademije wuměłstwow bu w lěće 1965. Wiceprezident Zwjazka spisowaćelow NDR běše Brězan wot 1969 do 1989.

K jeho najwuznamnišim twórbam słušeja romanowa trilogija „Feliks Hanuš“, 1. zwjazk „Šuler“ 1958, 2. zwjazk „Wučbne lěta“ 1960 a 3. zwjazk „Zrałe lěta“ 1964 kaž tež bajkowa powěsć „Čorny młyn“ 1968 a romany „Krabat“ 1976, „Stary nan“ 1982 a „Krabat. Druha kniha“ 1994. Krótko do jeho smjerće wuńdźe hišće jeho w němskej rěči zaso powědana zběrka serbskich bajkow „Die Jungfrau, die nicht ins Bett wollte“ 2006.

Krabatowej tematice so wěnujo čerpa Jurij Brězan tež z bohateho składu serbskich ludowych powěsćow. Spočatnje přełoži 1955 „Mišter Krabat“ wot Měrćina Nowaka- Njechornskeho pod titulom „Meister Krabat – der gute sorbische Zauberer“ do němčiny. Maćiznu ludoweje powěsće wo Krabaće pozběhnje pozdźišo w bajkowej powědce „Čorny młyn“ a w romanomaj „Krabat“ a „Krabat. Druha kniha“ na literarnje naročne wašnje.

Hač do swojeje smjerće beše Jurij Brězan blisko swojeje ródneje wjeski Worklecy w Hornim Hajnku žiwy. Po jeho woli dósta Němski literarny archiw Marbach jeho literarne zawostajnstwo, kotrež wopřija manuskripty, listy, fota, zynkonoški a wideja. Hižo někotre lěta do smjerće Brězana signalizowaše Marbachski archiw spisowaćelej zajim na jeho priwatnych archiwalijach. Z tym hódnoći wuznamny archiw serbsku literaturu zdobom jako připóznaty dźěl swětoweje literatury.

Twórby

1950 - Do noweho časa - zběrka basni
1951 - Prěnja brózda
1951 - Swět budże rjeńši
1952 - Stara Jančowa
1953 - Mjez Čornobohom a Błótami
1955 - Wo jednorym žiwjenju - filmowy scenari
1955 - Naš wšědny dźeń - zběrka basni
1955 - Po dróze a při dróze: zapiski pućowaceho
1956 - Započatki
1958 - Madlena a druhe powědančka a skicy
1958 - Feliks Hanuš 1. - Šuler
1958 - Christa - stawizny młodeje holcy
1959 - Trix a woł Jonas
1960 - Marja Jančowa: wobrazy ze žiwjenja serbskeho ludu
1960 - Feliks Hanuš 2. - Wučbne lěta
1961 - Robert a Sabina
1963 - Kak je elefant do hribow šoł
1964 - Feliks Hanuš 3. - Zrałe lěta
1966 - Nawrót do Krakowa
1966 - Wulke dyrdomdejstwa małeho kocora
1968 - Čorny młyn
1972 - Łužiske impresije
1975 - Hajdanec dźěd a šerjenja
1976 - Krabat
1979 - Moja protyka
1981 - Kamuški a skała
1982 - Stary nan
1985 - Psowe prózdniny
1985 - Stara liška
1991 - Módry konik Digidonk
1992 - Moja archa Horni Hajnk
1992 - Lijeńca
1993 - Rifko - z dźenika dakla
1993 - Hadrijan a Awgustina
1994 - Krabat, druha kniha
1994 - Braškowe powědanja
1996 - Čitanka
1997 - Salowčenjo
1997 - Naš wuj z Ameriki
1998 - Rozmyslenja a domyslenja
2000 - Štwórtk, tři běrtlki na štyri
2001 - Ze studnje lět
2002 - Rokotowy kerk
2004 - Habakuk